Γ.Α.Κ.- Αρχεία Ν. Λακωνίας

ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑΣ

ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΩΝ Γ.Α.Κ.

ΜΑΡΙΕΤΤΑΣ ΜΙΝΩΤΟΥ 

Σπάρτη, 12.1.2013

Πνευματική Εστία

Αξιότιμε κ. Δήμαρχε,

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε του Δ.Σ. του Νομικού Προσώπου Πολιτισμού, Αθλητισμού και Περιβάλλοντος του Δήμου Σπάρτης

Αγαπητοί συνάδελφοι, Αγαπητοί φίλοι

Κυρίες και Κύριοι,

Είναι μεγάλη τιμή και χαρά που βρίσκομαι σήμερα κοντά σας στα Γ.Α.Κ. - Αρχεία Ν. Λακωνίας, σε μια από τις πιο δυναμικές και παλαιότερες αρχειακές υπηρεσίες της χώρας,  με μεγάλη παράδοση στην υψηλού επιπέδου οργάνωση και στην προβολή του αρχειακού υλικού που διαθέτει.

Καταρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω την αγαπητή συνάδελφο Προϊσταμένη Δρ. Ιστορίας κ. Πέπυ Γαβαλά, για την τιμητική πρόσκληση να συμμετάσχω στη σημερινή εκδήλωση, η οποία διοργανώνεται με αφορμή την παρουσίαση του 2^ου τόμου του «Αρχείο Δημητρίου Κ. Σαλβαρά. Αναλυτικό ευρετήριο, 1832-1843. Από το Μυστρά στη Σπάρτη».

Η έκδοση αυτή αποτελεί, ως γνωστόν, συνέχεια του πρώτου τόμου η παρουσίαση του οποίου είχε γίνει στις 11 Απριλίου 2002 στο Δημαρχείο Σπάρτης και είχαν τότε συμμετάσχει σημαντικές πνευματικές προσωπικότητες του χώρου των Αρχείων.

Πριν όμως αναφερθώ από την πλευρά μου στην παρουσιαζόμενη έκδοση, οφείλω καταρχάς να αναφερθώ στο πολύπλευρο έργο που επιτελείται στην Υπηρεσία των Γ.Α.Κ. Ν. Λακωνίας και γενικότερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.).

Η λειτουργία και γενικότερα η διάρθρωση του εθνικού αρχειακού φορέα καθορίζεται από τον Ν.1946/1991, άρθρο 10, τον Ν.3391.2005, άρθρο 11 και τον Ν.3467/2006, άρθρο 17, παρ. 3 ως ακολούθως:

·      Κεντρική Υπηρεσία, η οποία εκτός από τον εποπτικό της ρόλο, διαχειρίζεται τον μεγαλύτερο όγκο αρχειακού υλικού από αυτόν που διαθέτουν τα Γ.Α.Κ. και αποτελείται από έξι Τμήματα και την Ειδική Υπηρεσία Αρχείων Πρωθυπουργού, η οποία λειτουργεί σε επίπεδο Τμήματος και υπάγεται στην Κεντρική Υπηρεσία των Γ.Α.Κ. ( Ν.3391/2005, άρθρο 11, παρ.4). Η Κεντρική Υπηρεσία έχει την έδρα της στην Αθήνα, στο Ψυχικό και στεγάζεται σε υπερσύγχρονο κτήριο που εγκαινιάστηκε το 2003 και κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές που ισχύουν για τη στέγαση των Αρχείων.

• Περιφερειακές Υπηρεσίες (64 συνολικά), από τις οποίες οι 48 λειτουργούν στις πρωτεύουσες των νομών και οι 16, ως Τοπικά Αρχεία, σε πόλεις με ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά

Ο αρχειακός ιστός ανά την Ελλάδα αποτελεί την ασφαλή βάση συγκέντρωσης των ανενεργών αρχείων που παράγονται σε όλη τη χώρα από το σύνολο των υπηρεσιών του δημόσιου τομέα.

Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν. 1946/1991 ο βασικός σκοπός της Υπηρεσίας είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, συντήρηση, καταγραφή, μικροφωτογράφηση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού της χώρας και η διάθεση προς μελέτη όλων των δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων, εγγράφων και χειρογράφων, τα οποία αναφέρονται στην ιστορία και στην πολιτιστική κληρονομιά του ελληνικού έθνους και σε ό,τι έχει σχέση με τη διοικητική, οικονομική και κοινωνική ζωή του ελληνικού κράτους.

Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, τα Γ.Α.Κ. είναι ο αρμόδιος φορέας που διαμορφώνει την πολιτική που θα καθοδηγεί τις δημόσιες υπηρεσίες στη διαδικασία δημιουργίας, διαχείρισης, αποθήκευσης και διατήρησης των ηλεκτρονικών αρχείων.     

Ο εθνικός αρχειακός φορέας λοιπόν αποτελεί την κιβωτό της εθνικής μνήμης, κυρίως της διοικητικής μνήμης και παράλληλα έχει τον καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της στρατηγικής για τη διατήρηση της μνήμης του μέλλοντος.

Κυρίες και Κύριοι τα Γ.Α.Κ. αποτελούν πρότυπο λειτουργίας δημόσιου φορέα παρόλο που λειτουργούν με πολύ χαμηλό ποσοστό κάλυψης των οργανικών τους θέσεων που προβλέπονται στον νόμο 1946/1991 (19,60% στις Περιφερειακές και 41% στην Κ.Υ.)  :

1/ παρέχουν υψηλή ποιότητα υπηρεσιών στην ελληνική και διεθνή ερευνητική κοινότητα και στους έλληνες πολίτες.

2/ στελεχώνονται από υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό, αυξημένων προσόντων (μεταπτυχιακά, διατριβές, κλπ) σε ποσοστό 90% του επιστημονικού προσωπικού τους.

3/ συμμετέχουν στα διεθνή όργανα χάραξης αρχειονομικής πολιτικής του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων, σε σημαντικά ευρωπαϊκά προγράμματα που προβάλλουν την ελληνική αρχειακή κληρονομιά, συνεργάζονται με άλλα αρχειακά και πολιτιστικά ιδρύματα ξένων χωρών.  

Ανάμεσα στις αρμοδιότητες τους περιλαμβάνεται και η διάσωση ιδιωτικών αρχείων εμπορικών, βιοτεχνικών, βιομηχανικών επιχειρήσεων, αγροτικών εκμεταλλεύσεων κ.λ.π., καθώς και αρχείων οικογενειών που διέγραψαν μια σημαντική δραστηριότητα σε κάποιο τομέα, όπως είναι και η περίπτωση του αρχείου Δ. Σαλβαρά που παρουσιάζεται σήμερα. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 1946/1991 που διέπει τη λειτουργία τους τα ιδιωτικά αρχεία πρέπει να δηλώνονται στα Γ.Α.Κ. «…Τα αρχεία της παρ. 1 υπάγονται στην εποπτεία των Γ.Α.Κ. σύμφωνα με το άρθρο 40 και οι κάτοχοι ή κληρονόμοι τους υποχρεούνται να τα δηλώνουν στα Γ.Α.Κ…».

Στη συνέχεια θα αναφερθώ στην καθοριστική θέση που κατέχουν οι πολιτιστικές δραστηριότητες που διοργανώνουν σε όλα τα επίπεδα (εκδοτικές, εκπαιδευτικές, κλπ) τόσο η Κ.Υ. όσο και οι Π.Υ.  και θα επικεντρωθώ στη δυναμική που παρουσιάζουν οι Π.Υ.

Οι Περιφερειακές Υπηρεσίες των Γ.Α.Κ., γενικά επιτελούν αξιοσημείωτο επιστημονικό έργο, παρέχοντας παράλληλα και σε καθημερινή βάση ουσιαστικές υπηρεσίες στους Έλληνες πολίτες.

Με τις εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχομένου που διοργανώνουν κατά τακτά χρονικά διαστήματα, αποτελούν ζωογόνα κύτταρα των τοπικών κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιούνται, προβάλλοντας την αρχειακή κληρονομιά της χώρας και ευαισθητοποιώντας την κοινωνία στο σύνολό της.

Μία από τις σημαντικότερες δραστηριότητες του εθνικού αρχειακού φορέα. είναι η και εκδοτική.

Συγκεκριμένα, τα Γ.Α.Κ. από την ίδρυσή τους, το 1914, παράλληλα με τη συγκέντρωση, συντήρηση και διαφύλαξη των γραπτών μνημείων της ιστορίας και του πολιτισμού του Ελληνισμού, έθεσαν ως κύριους σκοπούς τους, τη δημοσίευση του αρχειακού υλικού, είτε παρέχοντας στους ερευνητές υλικό προς μελέτη, είτε δημοσιεύοντας αυτοτελώς ή σε επιστημονικά περιοδικά αρχειακό υλικό.

Είναι γνωστή η σχετική συγγραφική παραγωγή του πρώτου διευθυντή των Γ.Α.Κ. Γιάννη Βλαχογιάννη του οποίου το φωτεινό παράδειγμα συνεχίζεται έως σήμερα.

Γ.Α.Κ.- Αρχεία Ν. Λακωνίας

Τα Γ.Α.Κ.- Αρχεία Ν. Λακωνίας ανήκουν στις περιπτώσεις των περιφερειακών μας υπηρεσιών που αποτελούν πρότυπα λειτουργίας, όπως και τα αρχεία του Ν. Μεσσηνίας και Νομού Αργολίδας, οι προϊστάμενοι των οποίων βρίσκονται σήμερα κοντά μας και τους ευχαριστούμε γι αυτό.

Επιδεικνύουν μεγάλο δυναμισμό στη συγκέντρωση αρχειακού υλικού, έχοντας εισαγάγει μέχρι σήμερα 463 Αρχεία (κυρίως εκπαιδευτικά και ιδιωτικά) που καλύπτουν την περίοδο από το 16^ο αιώνα έως τον 21^ο.

Επίσης παρουσιάζουν αξιοσημείωτο εκδοτικό έργο, δημοσιοποιώντας αρχεία και συλλογές και παράλληλα οργανώνουν δράσεις (όπως ενημερωτικές ομιλίες, εκθέσεις αρχειακού υλικού, συμμετοχή σε συνέδρια ιστορικού και αρχειονομικού περιεχομένου)  που προβάλλουν το υλικό τους και αναδεικνύουν την τοπική ιστορία. Είναι σε συνεχή και άμεση επαφή με το κοινό, τόσο μέσω της επίσημης ιστοσελίδας τους, όσο και με τη χρήση ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης.

Παράλληλα μέσω του τύπου, έντυπου και ηλεκτρονικού, ενημερώνουν την τοπική κοινωνία για τις δραστηριότητες και τις εργασίες της Υπηρεσίας.  Το κύρος και η προσφορά τους έχει αναγνωρισθεί τόσο σε τοπικό, όσο και εθνικό επίπεδο, αφού αποτελούν πρότυπο λειτουργίας.

Ας προχωρήσουμε τώρα στην παρουσίαση της έκδοσης του 2^ου τόμου του Αρχείου Δημητρίου Κ. Σαλβαρά. Αναλυτικό ευρετήριο, 1832-1843. Από το Μυστρά στη Σπάρτη.

Η κ. Γαβαλά με επιστημονική ευσυνειδησία και έντονη τη συναίσθηση της αποστολής της με εύληπτο τρόπο δημοσίευσε το αποκείμενο στα Γ.Α.Κ. Σπάρτης ιδιωτικό αρχείο του Δ. Σαλβαρά, μετά τη δωρεά του το 1991 παρέχοντας στους ερευνητές σημαντικά ιστορικά στοιχεία που αφορούν την τοπική ιστορία, την ιστορία των οικογενειών αλλά γενικότερα και την κοινωνική ιστορία.

 Το αρχείο καλύπτει στο σύνολό του την περίοδο από τις αρχές του 18^ου αιώνα και φθάνει μέχρι τα μέσα του 20^ου. Ο πρώτος τόμος στον οποίο δημοσιεύτηκαν 636 έγγραφα, καλύπτει τη χρονική περίοδο 1709-1831. Ο δεύτερος που παρουσιάζεται, περιλαμβάνει 996 έγγραφα που καλύπτουν τη χρονική περίοδο 1832-1843, κατά την οποία το νεοσύστατο ελληνικό κράτος διαμορφώνει τη φυσιογνωμία του. Το αρχειακό υλικό έχει ως κεντρικό θεματικό άξονα τις δραστηριότητες των μελών της οικογένειας Σαλβαρά, οι οποίοι ήσαν κυρίως έμποροι και κτηματίες.  

Η κατανόηση των πολυδιάστατων γεγονότων της περιόδου εκείνης απαιτεί τη γνώση της εξέλιξης της τοπικής ιστορίας των διαφόρων περιοχών του περιορισμένου εδαφικά τότε ελληνικού κράτους, δεδομένου ότι η τοπική ιστορία διαμορφώνεται με βάση ποικίλους παράγοντες που σχετίζονται με γεωγραφικές, οικονομικές, πολιτισμικές και άλλες παραμέτρους. Μέσα από τη θεώρηση αυτή η συμβολή της κ. Γαβαλά αποτελεί πολύτιμη ψηφίδα για τη σύνθεση του μωσαϊκού της τοπικής ιστορίας της Λακωνίας, συμπληρώνοντας προηγούμενες σχετικές μελέτες (χαρακτηριστικά αναφέρω το σύγγραμμα της αείμνηστης Ελένης Μπελιά, Η εκπαίδευσις εις την Λακωνίαν και την Μεσσηνίαν κατά την Καποδιστριακήν περίοδον 1828-1832, κ.ά.). Το πόνημα της κ. Γαβαλά αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την ιστορική γνώση και σύντομα θα αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα της αρχειακής μας υπηρεσίας.

Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζει είναι ταξινομημένο και ενταγμένο σε σύνολα και υποσύνολα (ενότητες και υποενότητες) μετά την καταγραφή των σπουδαιότερων  ιστορικών γεγονότων, νοοτροπιών της περιόδου 1832-1843 καθώς και στοιχείων σχετικών με την ίδρυση της Νέας Σπάρτης.

Ακολουθεί λεπτομερής αναφορά στα μέλη της οικογένειας Σαλβαρά, συγγενείς τους και άλλα πρόσωπα, κτηματίες, εμπόρους, υπαλλήλους της Διοίκησης, με τα οποία η οικογένεια έχει αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις.

Παρουσιάζοντας τα πορτραίτα των ατόμων αυτών και τις δραστηριότητες τους, καταγράφονται τρόποι επικοινωνίας, μετοικισίας, διακίνησής τους, προμήθειας προϊόντων, τοπικές καλλιέργειες, ενδυματολογικές πληροφορίες, ήθη και έθιμα, νοοτροπίες, τοπωνύμια (που σήμερα δεν υπάρχουν), επαγγέλματα, τρόποι εφαρμογής της δικαιοσύνης, βαπτιστικά ονόματα και επώνυμα κατοίκων της περιοχής (πατρωνυμικά ή μητρωνυμικά, επαγγελματικά, εθνικά ή ξενικά). Ιστορικοί, λαογράφοι, εθνολόγοι, γλωσσολόγοι και γραφολόγοι μπορούν να αντλήσουν χρήσιμα στοιχεία.

Γενικά μέσα από αυτό το ιδιωτικό αρχείο παρέχονται στοιχεία για τη δομή και τη σύνθεση της λακωνικής κοινωνίας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο συμβάλλοντας στη πληρότητα της γενικότερης τοπικής ιστορίας.

Τα Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Λακωνίας έχουν μακρά παράδοση στη διάσωση και στην αξιοποίηση των ιδιωτικών αρχείων. Υπενθυμίζουμε ότι ήδη από το 1993 και στο Συνέδριο Αρχειονομίας που είχαν οργανώσει είχε τονιστεί από τον καθηγητή Β. Κρεμμυδά η σημασία των ιδιωτικών αρχείων για την Πελοποννησιακή ιστορία.  Αντιπροσωπευτικά έγγραφα από το αρχείο καθώς και φωτογραφικό υλικό συμπληρώνει την έκδοση, η οποία πραγματοποιήθηκε με την ηθική και οικονομική βοήθεια του Δήμου Σπάρτης και του Διοικητικού Συμβουλίου του Νομικού Προσώπου Πολιτισμού, Αθλητισμού και Περιβάλλοντος προς τους οποίους εκφράζω τις θερμότερες ευχαριστίες εκ μέρους των Γ.Α.Κ. και εύχομαι ευόδωση του έργου του κατά το 2013.

Ευχές για υγεία και πνευματικές δημιουργίες εκφράζω και προς τους συναδέλφους  των  Γ.Α.Κ. Νομού Λακωνίας. Ευχαριστώ από την πλευρά μου τους καταξιωμένους επιστήμονες που είναι κοντά μας σήμερα στους οποίους και παραδίδω τη σκυτάλη για τη συνέχιση της παρουσίασης της έκδοσης.

Τέλος, ευχαριστώ την Πνευματική Εστία Σπάρτης που μας φιλοξενεί σήμερα και τις Εκδόσεις ΙΔΙΟΜΟΡΦή.

Κα Μινώτου

Κυρίες και Κύριοι, Τα μέλη της Εφορείας των Γ.Α.Κ. και ο Πρόεδρος τους καθηγητής κ. Ν. Καραπιδάκης, η Διεύθυνση, οι εργαζόμενοι στα Γ.Α.Κ. και το Σωματείο των Εργαζομένων σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού δίνουν καθημερινά αγώνες για να κρατήσουν τα κεκτημένα τους σε επιστημονικό και διοικητικό δυναμικό και σε οικονομικό επίπεδο ώστε να συνεχίσουν να προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στην επιστημονική κοινότητα της Ελλάδας και του εξωτερικού καθώς και στους Έλληνες πολίτες.

Σας ευχαριστούμε όλους που υποστηρίζετε το έργο μας και εύχομαι  σε όλους το Νέο Έτος να μας χαρίσει Έμπνευση, Υγεία και Δύναμη!